Çeker Ocak Performansında Kullanıcının Etkisi
10.12.2022
Çeker ocakların beklenen performansı göstermemesi ya da arızalanmasında sıklıkla göz ardı edilen sebeplerden biri kullanıcıların çalışma şeklidir.
Çeker ocak işlev testleri sadece performansı ölçmekle kalmaz aynı zamanda kullanıcı davranışlarının ocağın sağladığı emniyeti nasıl etkilediğini de ortaya koyar.
Kimyasal çeker ocakların amacı tehlikeli maddeleri içinde tutarak kullanıcıyı zararlı kimyasallara maruz kalmaktan korumaktır. Laboratuvarın genel mekanik sisteminin bir parçası olan çeker ocaklar kullanıcının kontrolünde olan ve olmayan çok çeşitli sebeplerle arızalanabilirler. Bu sebeplerin önemlilerinden biri olan kullanıcının çalışma şekli ise sıklıkla göz ardı edilir. Bu yazıyı çeker ocakların beklenen performansı göstermesi için kullanıcıların dikkat etmesi gereken hususların altını çizmek için hazırladık.
Çeker ocağınızın çalışıp çalışmadığını nasıl anlarsınız?
Sözünü edeceğimiz konular genel olarak çeker ocaklar hakkında olmakla birlikte yapılan uyarıların pek çoğunun havalandırmalı kabinler için de geçerli olduğunu hatırlatmak isteriz.
Bir ocağın tutuculuğunu kaybetmediğinden emin olmanın tek yolu bir test yapmaktır. Tutuculuk testlerinde görülen işlev arızalarının en az %25’i kullanıcının çalışma pratiklerinden kaynaklanır. Bir çeker ocak kötü performans gösteriyorsa laboratuvar sorumlusunun ocağı değiştirme ya da laboratuvarın havalandırma sistemini iyileştirme imkânı olmayabilir ama kullanıcıları kendi güvenlikleri için cihazı doğru kullanmaları ve çeker ocakların en iyi performansı nasıl gösterebilecekleri konusunda bilgilenmeleri için eğitmek her zaman mümkündür.
Çeker ocakların performansı konusunda karşılaşılan en büyük zorluk kullanıcıların genellikle tehlikeli maddeleri görememeleridir çünkü bunlar çoğunlukla görünmez ve kokusuzdur. Dolayısıyla çeker ocağınızın doğru çalışıp çalışmadığını ve sizi koruyup korumadığını anlamanın kolay bir yolu yoktur. Pek çok kişi ön cam çerçeve açıklığından giren havanın hızı olarak tanımlanan giriş hızının (face velocity) emniyet göstergesi olduğunu düşünür ancak testlere dayalı incelemeler sadece ön taraf hava hızının ocak performansı için yeterli bir gösterge olmadığını ortaya koymuştur. Ön taraf hava hız ölçümleri kabul edilebilir düzeydeki çoğu çeker ocak tutuculuk testlerinden geçememiştir.
Bir çeker ocakta tutuculuk kaybına ne sebep olur?
En önemli iki sebep türbülans ve basınç değişimleridir.
Hava akışkan dinamiği yasalarına göre davranır. Yüksek basınçtan alçak basınca doğru akar. Yüzeyi sadece rüzgârdan etkilenen sakinince akan bir nehir düşünün; bu nehre bol miktarda kaya eklerseniz bir akıntı elde edersiniz. Sakin akan nehir zorlu bir engelli parkura dönüşür. İşte insanlar da çeker ocakların içinde ve çevresinde aynı şeyi yaparlar. Onların eylemleri hava akımında türbülans yaratır, bu da tutuculuk kaybı olasılığını artırır.
Çeker ocak hangi parçalardan oluşur?
Çeker ocak hareketli bir ön cam çerçeve (Sash), bir üst kanat, bir alt kanat (Airfoil) ve bölme levhalarından (Baffles) oluşan bir kabindir. Bu parçaların bulunmadığı düzeneklere ise havalandırmalı kabin denir.
Kullanıcı açısından bir çeker ocağın en önemli parçası ön cam çerçevedir. Ön cam çerçeve ya da ön cam çerçeve panelleri şeffaf, genellikle camdan yapılmış, gaz odasının önünde bulunan ve hareket edebilen parçalardır. Ön cam çerçevenin pozisyonu gaz odasının içindeki hava akımı üzerinde çok etkili olmanın yanı sıra gaz odasıyla sizin nefes alma alanınız arasındaki bariyerdir. Yangın ve patlama gibi diğer tehlikelere karşı koruma sağlar. Ön cam çerçeveyi doğru kullanarak sadece kendinizi korumakla kalmaz enerji tasarrufu da sağlarsınız.
Bir diğer önemli parça ise bölme levhalarıdır. Bunlar normalde ocağın arkasında yer alır ve arka duvarla birlikte egzoz toplama kutusunu (exhaust plenum) oluştururlar. Egzoz toplama kutusu ocak içindeki en düşük basınçlı yerdir ve bu yüzden hava doğal olarak buraya akmak ister. Havanın egzoz toplama kutusuna akması için bölme levhalarında genellikle yarık ya da delikler bulunur. Pek çok farklı bölme levhası tasarımı vardır ve bazıları diğerlerinden daha iyi performans gösterir. Bölme levhaları çeker ocak performansında en kritik parçadır, bu nedenle kullanıcılar bunlara çok dikkat etmelidir.
Alt kanat da kritik bir parçadır. Ön cam çerçeve normalde bu kanadın üzerine kapanır. Alt kanat tezgâhın ön ucudur. Çeşitli tasarımları bulunmakla birlikte tipik olarak metalden yapılır ve tezgâhın üzerinden geçerek arkaya, bölme levhalarına doğru bir hava akıntısı oluşturacak şekilde tasarlanırlar.
ASHRAE 110 ve EN 14175’de de olduğu gibi çoğu çeker ocak testinin amacı çeker ocak tasarımının imalat durumundaki geçerliliğini ve çeker ocağın laboratuvar havalandırma sistemiyle kurulum durumunu test etmektir. İki test de sistemin şartnameye uygun çalıştığından emin olmak için faydalı araçlardır. Fakat bu testler, ASHRAE 110 kullanım durumu testi hariç, kullanıcıyı dikkate almaz. Çok daha yaygın olan İmalat durumu ve Kurulum durumu testleri boş ocaklar kullanılarak, insanlar olmadan ve çok kısıtlı hareket içerecek şekilde yapılır.
Kullanıcıların da havalandırma sisteminin kritik bir parçası olduğunu lütfen unutmayın. Ocak testten iyi not alsa bile ocağı kullanma şekliniz tutuculuk performansını olumsuz etkileyebilir.
Çeker ocakları güvenli bir şekilde nasıl kullanılırsınız?
Ön cam çerçevesi ne kadar kapalı olursa kullanıcı o kadar emniyettedir. Ocaklar asla tam açık şekilde kullanılmamalıdır, bu pozisyon sadece kurulum içindir. Dikey bir ön cam çerçevede 50 santimetrelik bir açıklıkla çalışmak tam açık şekilde çalışmaktan çok daha güvenlidir.
Ön cam çerçeve açıklığının önünde durduğunuzda vücudunuz bir uçak kanadı gibidir; ocağa doğru çekilen hava omuzlarınızın üzerinden ve iki yanınızdan akar, tam önünüzde bir alçak basınç alanı oluşturur. Önünüzdeki bu alçak basınç alanı ocağın içinden dışarı doğru hava çekmeye çalışır ve tutuculuk kaybına neden olarak tehlikeli kimyasallara maruz kalmanıza neden olur. Bu yüzden kimyasalları ters akıntı alanından uzak tutmak için daima ön cam çerçeveden 15 santimetre geride çalışmanız gerekir.
Bedensel hareketlerinizin çeker ocağın çalışmasını nasıl etkilediğini anlamak için ellerinizi ve kollarınızı ocağın içine uzatıp hareket ettirebilirsiniz, bu sayede hava akımına nasıl etki ettiklerini daha iyi anlamış olursunuz. Tıpkı bir kanonun küreklerinin büyük miktarda suyu hareket ettirebilmesi gibi, kollarınız da çok büyük miktarda havanın yerini değiştirerek türbülans yaratabilir ve hava akımını bozabilir. Bu da tutuculuk kaybı için ideal ortamdır. Bu nedenle ocak içinde çalışırken el ve kollarınızı yavaş ve dikkatle hareket ettirmelisiniz.
Çalışırken kullandığınız araç-gereçleri tezgâha doğrudan yerleştirmeyin. Alt kanadın üstünden ve altından akan hava kimyasal gazları bölme levhalarına doğru süpürmeye çalışır. Tezgâha doğrudan konan her nesne nehir örneğindeki kayalar gibi akıntı oluşmasına neden olur ve tutuculuk kaybı olasılığını önemli ölçüde artırır. Çeker ocağa yerleştirilen her şey tezgâh yüzeyinden 2,5-5 santimetre yüksekte olmalıdır. Bunu yapmak için yükselticiler kullanabilirsiniz.
Bölme levhaları gaz odasından egzoz toplama kutusuna doğru giden hava akışını organize etmek için tasarlanmıştır. Bölme levhaları üzerine asla not gibi şeyler bantlamayın ya da ocağı eşya depolamak için kullanmayın. Bölme levhalarındaki yarık ya da deliklerin herhangi birini kapatmak hava akımını bozacak ve türbülans yaratacak, bu da tutuculuk kaybını artıracaktır.
Ocağın sadece içinde değil etrafında neler yapıldığı da önemlidir. Örneğin ön cam çerçevesi kaldırılmış bir ocağın yanından geçmek bile tutuculuk kaybına neden olur.
Tutuculuk kaybı neden önemlidir?
Ocaktan kaçan kimyasallar odanın havasını kirletir, bu da laboratuvardaki herkesin potansiyel olarak tehlikeli kimyasalları soluması anlamına gelir.
Bu yazıda sözünü ettiğimiz temel bilgiler dışında yapılması ve yapılmaması gereken başka şeylerden de söz edilebilir. Sizlere son olarak tekrar hatırlatmak isteriz ki kullanıcılar çeker ocak sisteminin kritik bir parçasıdır. Laboratuvar personelinin ocak içinde ve etrafındaki çalışma şekli ocağın performansını olumlu ya da olumsuz yönde etkiler.
Laboratuvar ya da atölyelerde güvenlik için tasarlanmış çeker ocakları doğru kullanarak hem sağlığınızı hem de büyük bütçelerle hazırlanan çalışma ortamlarının donanımını koruyabilirsiniz.
Çeker ocağın kullanım ömrü nasıl artırılır?
Tüm ekipmanlarda olduğu gibi, sorunsuz çalışmayı temin etmek için bakım önemlidir. EN 14 175 standardına göre çeker ocağın kullanım yoğunluğuna bağlı yılda en az bir kez kontrolü ve bakımı yapılmalıdır! Çeker ocağınızın asgari standartları karşıladığından emin olmanız için yılda en az bir kez bakım yaptırmalısınız. Unutmayın ki, laboratuvarınızdaki çalışanların güvenliği ve sağlığı ekipmanın güvenli çalışmasına bağlıdır. Çeker ocağınızın yıllık bakımını yaptırmak, mevcut arızayı onarmak ya da değiştirmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
